آخرین اخبار

آزادیِ مطلق، در کمالِ تقید!
محمدرضا شفیعی کدکنی

در هر پدیده‌ی هنری که از نمطِ عالیِ خود باشد، بی‌گمان، حالتی پارادوکسی وجود دارد: عبور از محال، رفتن به سوی دست نایافتنی‌ها، پذیرفتن و در عین حال نپذیرفتن.
در یک کلمه: آزادیِ مطلق، در کمالِ تقید! یعنی همان (سهل و ممتنع). قدما این اصطلاحِ (سهل و ممتنع) را با تأملِ بسیار و نبوغ خود شکل داده‌اند و در هیچ زبان دیگری در حوزه‌ی بوطیقا کلمه‌ای که دقیقا برابر سهل وممتنع بتواند قرار بگیرد وجود ندارد.
تی اس الیوت می‌گوید:«شعر خوب شعری‌ست که هر کس آن را بخواند بگوید من هم اگر می‌خواستم بگویم، همین را می‌گفتم، اما از عهده‌ی آن بر نمی‌آمدم.»
در جوهرِ تمامِ شاهکارهای هنری، این پارادوکسِ دست یافتن به محال وجود دارد: اجتماعِ نقیضینِ «آزادی و تقید». از یک سوی پذیرفتنِ اصول و لوازمِ ساخت و صورت‌ها و آنچه «فرم» را سامان می‌دهد، و از سوی دیگر، عبور در کمالِ آزادی. هرچه موانع بیشتر باشد و عبور از این موانع آزادتر انجام شود، ما به جوهر هنر نزدیک تر خواهیم بود. شعرِ حافظ، بهترین نمونه‌ی عبور از موانع است و رسیدن به آزادی.
شعرِ رشیدِ وطواط که سرشار از صنایعِ بدیعی‌ست، عبور از موانع هست اما رسیدن به آزادی در آن وجود ندارد، فقط جان کندن برای سامان دادنِ صنایع بدیعی‌ست. ساختنِ فرم‌های مرده است. فرم هایی که عبور به سوی هیچ‌گونه آزادی در آن‌ها وجود ندارد.
از سوی دیگر، نقطه‌ی مقابل رشید وطواط، «چیزها»یی‌ست که در عصرِ ما، در روزنامه‌ها به عنوانِ شعر یا شعر منثور یا شعرسپید، صفحات تمام مطبوعات را در نیم قرن اخیر پر کرده است: رسیدن به آزادی، آزادیئی که مثلِ خاکِ راه جلو پای هر متکلمی وجود دارد.هر کس بتواند چند جمله فارسی بنویسد، بی هیچ‌ گونه عبور از مانع. یعنی حرف‌های روزمره را تبدیل به سطرهای پلکانی کردن و گفتن مثلا که:

من ابرها را تماشا می‌کنم
ابرها هم مرا تماشا می‌کنند

و این گونه عباراتِ روزمره را شعر نامیدن. راستی اگر این‌ها شعر است، پس چه چیزی شعر نیست؟

_____________
محمد رضا شفیعی کدکنی، رستاخیزِ کلمات، نشر سخن، صفحه‌های ۲۴۲ و۲۴۳

تاریخ ارسال :   1396/3/31 در ساعت : 14:6:41       تعداد مشاهده : 354