16
__________________________________________
زمانه عوض شده است ...
علیرضا بهرامی
__________________________________________
زمانه عوض شده است؛ هر چه دور روزگار پيش‌تر آمده، خيلي چيزها تغيير کرده است. اين تغييرها را در مظاهر زندگي انسان‌ها به‌وضوح مي‌شود مشاهده کرد. از گستره‌ي عميق تاريخ که بگذريم، در همين چند دهه‌ي گذشته، آنقدر دستخوش تحول بوده‌ايم که بسياري از نشانه‌هاي زندگي روزمره، به خاطره‌هايي نوستالوژيک تبديل شده‌اند. اين تغييرها را در حوزه‌ي وسايل ارتباطي بيش از هر زمان ديگر مي‌توان ديد؛ و همچنين تغييرهايي که به تبع آن، در زندگي آدمي پديد آمده است.
این روزها، مصادف است با چهل و چند سالگي « اينترنت » .
در ايران نيز پس از دستيابي عمومي به اين شبکه جهاني، در نيمه‌ي دوم دهه‌ي 70، اينترنت به عنوان ابزاري در جهت فعاليت‌هاي علمي، آگاهي‌رساني عمومي و حتا تبليغات و بازرگاني، به وسيله‌اي با قابليت‌هاي قابل ارتقا در جهت به کارگيري در بسياري از عرصه‌هاي تاکنون به کار گرفته نشده، روز به روز بيش از پيش خود را به جامعه‌ي ايراني نماياند.
از اواخر همين دهه بود که انجمن‌هاي مجازي (اينترنتي) ادبي نيز رفته رفته‌ـ ولو به شکل ناخودآگاه و در سيري تکاملي‌ـ حضور خود را به عنوان يکي از کارکردهاي اين عرصه‌ي ارتباطي نو، به جامعه‌ي فرهنگي اعلام کردند. کاربران اينترنت در آن زمان، سايت‌هاي اينترنتي با همت‌هاي شخصي افراد و البته با گرافيک‌ها و قابليت‌هاي ساده را به خاطر دارند که براي نخستين بار، آثار ادبي، بويژه شعرهايي را به نمايش گذاردند که همزمان، علاوه بر ارايه آنها به مخاطب، امکان دريافت ديدگاه حسي يا نقد فني او را هم در حد چند خط، فراهم کرده بودند. اين نوع فعاليت، بعدها و با گسترش وبلاگ‌نويسي و ظهور سرويس دهندگان مختلف وبلاگي با پسوندهاي متنوع و خدمات رايگان، جايگاه جدي‌تري به خود اختصاص داد؛ تا آنجا که يکي از خبرگزاري‌هاي تازه تاسيس کشور که اتفاقاً آنها هم از شکل سنتي تلکس به روش ارايه اخبار از طريق اينترنت روي آورده بودند، سنگ بناي برگزاري بزرگداشت‌هاي مجازي بزرگان ادبيات را هم به بهانه‌هايي چون سالروز تولد يا درگذشت آنان، بنيان نهاد.
اين انجمن‌ها و گردهمايي‌هاي مجازي، به دلايلي که محاسن آنها محسوب مي‌شود، روز به روز پيشرفته و جا افتاده‌تر شدند؛ از جمله‌ي اين دليل‌هاست اين‌که: انجمن‌هاي اينچنين، اساساً محدوديت‌هاي زماني را چه در زمينه‌ي ارائه آثار و تعداد آن، چه در زمينه‌ي حضور افراد مختلف، به ميزان قابل توجهي درمي‌نوردد. ديگر محدوديت مشغله و بعد مسافتي نمي‌تواند دليل حضور نيافتن تعداد بيشتري از علاقه‌مندان باشد؛ علاقه‌منداني که در اين جا، اتفاقاً با صراحت بيشتري مي‌توانند به اظهار ديدگاه‌هاي خود در مورد آثار ارايه شده بپردازند و به قولي، "من"ِ حقيقي خود را بيشتر عرضه کنند.
در چنين انجمن‌هايي، امکان ارتباط برقرار کردن‌ها بين افراد که در انجمن‌هاي ادبي پيشين گاه در محدوديت‌هاي زماني و همزماني قرباني مي‌شدند، گسترش بيشتري مي‌تواند داشته باشد. ابزارها و امکان‌هاي متنوعي در ارايه آثار و نقد آنها مورد استفاده قرار مي‌گيرد و برگزار کنندگان نيز از محدوديت‌هاي فراهم آمدن مکان برگزاري جلسه، تريبون و امکانات جانبي و بخصوص کسب مجوزهاي بعضاً زمان‌گير و فرصت کُش در امان هستند.
از سوي ديگر، آثار و واژه‌هاي ارايه و نظرات ابراز شده نيز در لابه‌لاي زمان گم نمي‌شوند و بعدها هم قابل دستيابي هستند. از احتمال بروز خطاهاي سمعي و لفظي و نيز سوء تعبيرها و فهم‌هاي ناقص کاسته مي‌شود و استعدادهاي جديد نيز امکان عرضه‌ي بيشتري يافته، گاه به چهره‌هاي بنام – ولو به صورت مقطعي – تبديل و به جامعه‌ي ادبي کشور معرفي مي‌شوند. از اين منظر به اين نکته هم مي‌توان اشاره کرد که انجمن‌هاي ادبي اينترنتي خيلي مرزپذير نيستند و گاه يک صدا تمام مرزها را مي‌شکند و دنيا را درمي‌نوردد يا دست کم به مخاطباني فراتر مي‌تواند بيانديشد.
البته انجمن‌هاي ادبي مجازي (اينترنتي) هم مانند هر اختراع دست بشر، در کنار حسن‌هاي خود، عيب‌هايي را هم به همراه داشته که گاه عوارضي را نيز به مصرف کنندگان آن منتقل کرده است. از جمله اين که گاه چارچوب‌هاي ادب و اخلاق در چنين نشست‌هايي با تهديد و مخاطره مواجه مي‌شود؛ که به نوعي به همان "من"ِ حقيقي برخي از افراد مربوط مي‌شود و البته حسن و عيب بودن اين ثمره نيز بحث‌پذير است. از ديگر مسائل، اين که در انجمن‌هاي ادبي مجازي، ويژگي‌هاي موسيقيايي کلام به شکل قابل توجهي به يک خلاء تاثيرگذار تبديل مي‌شود. ضمن آن که مخاطب ممکن است از زير بارش بار حسي هنر موجود در فضا ممکن است خارج بماند و خيلي تحت تاثير آن قرار نگيرد.
از منظري ديگر، افرادي که براي حضور در يک انجمن ادبي برنامه‌ريزي و اختصاص زمان خاصي را در نظر مي‌گيرند، معمولاً جديت بيشتري براي آن جلسه قايل مي‌شوند که در انجمن‌هاي اينترنتي ممکن است تاثير معکوس از خود به جاي بگذارد. ضمن آن که افراد در ارتباط‌هاي حضوري معمولاً از حس اطمينان بيشتري برخوردارند.
از ديگر معضلات يا دست‌اندازي‌هاي موجود بر سر راه فعاليت انجمن‌هاي ادبي مجازي، محدوديت‌هاي رايج دنياي سايبر و حوادث غير مترقبه مربوط به آن، يا دشواري‌هاي دستيابي به اينترنت و امکانات مربوط است که نمي‌توان از آن غافل بود. علاوه بر اين، انجمن‌هاي مجازي نيز همانند ساير انجمن‌هاي ادبي، همواره با خطر خستگي، تنبلي يا بي‌انگيزگي باني يا بانيان آن همراهند که گاه ممکن است به مرگ يا جوانمرگي آنها نيز بيانجامد. خصوصاً که گاه گردانندگان چنين انجمن‌هايي، از ميزان استقبال از آنها غافل بوده يا به آن بي‌توجه شده، همه چيز را ممکن است با خواست يک نفر يا حوادث مربوط به او گره بزنند.
ضمن آن که همه‌ي انجمن‌هاي ادبي تازه تاسيس، از معضل احتمال مقطعي شدن رنج مي‌برند؛ مضاف بر اين که انجمن‌هاي مجازي هنوز مهلت آن را هم نداشته‌اند که چند نمونه‌ي پرسابقه را از خود به نمايش بگذارند و آبرويي از اين رهگذر دست و پا کنند.
با همه‌ي اين اوصاف، انجمن‌هاي ادبي اينترنتي، با همه‌ي محاسن و معايب، به نظر نمي‌رسد كه هيچ‌گاه به طور تمام، جايگزين شکل سنتي انجمن‌ها شوند و همانگونه که تصور مرگ کتاب با ظهور تلويزيون و راديو نادرست از آب درآمد، انجمن‌هاي ادبي با حضور فيزيکي اعضا نيز گاه به مطلوبي خاطره‌انگيز و خواستني بدل مي‌شوند. چرا که انسان در همان مظاهر زندگي‌اش هم چند سال پس از آن که آپارتمان‌نشيني را به سند مدرنيت تبديل کرد، براي خانه‌اهي قديمي و تمام ويژگي‌هايش دلتنگ شد و به دنبال مفري براي بازگشت به گذشته گشت. پس به انجمن‌هاي ادبي مجازي نيز بايد به عنوان يک امکان مکمل نگريست که بودنش برخي از خلاءها را پر مي‌کند، اما هيچ‌گاه نمي‌وتاند جايگزين تمام و کمالي باشد. هر چند اين گونه انجمن‌ها در پس گرايش‌هاي مقطعي، حتا در جذب بخش‌هايي از ديدگاه‌هاي کلاسيک و بعضاً مقاوم دانشگاهيان نيز ولو در حوزه‌ي نقد ادبي تحت تاثير خود گرفته و حضورش را ثابت کرده است، اما همواره با همان تهديدي مواجه بوده که از آن به عنوان تغيير وسايل ارتباطي ياد کرديم. روزگاري اينترنت، ابزارهايي چون تلگراف را به انباري تاريخ فرستاد، حالا در چهل و چند سالگي‌اش، حتا « اي‌ميل » را در تهديد امکان‌هاي ارتباطي جديدي چون فيس‌بوک، توييتر و امثالهم مي‌بيند که شکل‌هاي بهنگام‌تري از ارتباط‌هاي فردي و جمعي را به نمايش مي‌گذارند. بله؛ دوره و زمانه عوض شده است و مدام، چيزهايي را از دست مي‌دهيم و چيزهايي را به دست مي‌آوريم.
تاریخ ارسال :
1392/1/23 در ساعت : 10:48:0
تعداد مشاهده :
423