دل ازکــــم ظرفی طاقـت نبســت احرام آزادی

به‌ سنگ آید مگراین جام وگرددعذرخواه آنجا

احرام آزادی :

  در شرح بیت پیشین بیان گردید که رهائی

آدمی از آشوب دوئیت و آزادی او از قیود و

سلاسل بیرونی و آزادگی اش از تعلقات

نفسانی جز با وحدت شهود - رسیدن آدمی

به جائی که جز خدا را نبیند  -  و فرود

آوردن سر تسلیم  و سجود در برابر معبود و

معشوق حقیقی ممکن نیست  . در این بیت

حضرت بیدل بیان می کند که نیل بدین مقام و

باریابی به حریم کبریائی ، مستلزم  احرام

آزادی بستن ِ دل است .

 احرام آزادی ای که دل باید ببندد تا صلوح و

شایستگی ورود  به حریم کبریا را بیابد ،

چیزی جز صفای دل از همه ی کدورتها

وسیاهی ها و تعلقات نیست .

ناصافی دل آینـــــه‌ ی وصــل نشـاید

ای بیخردان جامهٔ احرام سفید است

پرواضح است که در آمدن بدین جامه زحمت

و تلاش می طلبد :

دل اگر در جهد کوشد مفت احرام صفاست

هم به قـدرصیـــــقل است آب وضوآیینه را

از دیدگاه بیدل شکستن و سوختن و گداختن دل

است که میتواند دل را مهیای بستن احرام

آزادی کند :

دل آهنگ‌ گدازی دارد و کم‌ظرفی طاقت

کبابم را مباد از روی آتـــش خام بردارد

یا :

نالـــه‌ها رفـــــت از دل و احــرام آزادی نبست

پرتو خود را در اول شمع این‌ کاشانه سوخت

فلسفه احرام

فضل بن شاذان نيشابورى که از بزرگان اهل

حديث وراوی سخنان فراوانى از معصومين

عليهم السلام است ، روايت مفصلى از امام

رضا عليه السلام نقل كرده كه فرمود:

اگرپرسيده شود كه احرام به چه جهت واجب

شده، گوييم : براى اين كه خشوع قلبى ، قبل

ازورود به حرم امن الهى پديد آمده و به

واسطه ترك محرمات احرام ، ذهن و روح

آدمى ازاشتغال به زينت ها بازماند. همچنين

باعث توجه انسان به عظمت كبريايى ، ذليل

كردن نفس خويش در نزد ربوبى ، شده و اميد

به ثواب و ترس از عذاب الهى را براى انسان

به ارمغان آورد و باعث دوام  حالات خضوع

در روح و جان آدمى گردد .

در حقیقت فلسفه ی احرام اين است كه ما به

جاى اين كه بعضى از اشيا را به خود حرام

کنیم ، خود را به بعضى از اشياء حرام کنیم تا

آن اشياء به ما  نرسند .

چون که بیرون شد زباغ آن یوسف گل پیرهن

گل به دامنـگیری اش دست زلیـــــخا می شود

یا :

طیلسان را از غبار خود به‌ دوش افکندنست

تا توان بســـتن به دل احرام دامــــــان تو را

لازمه چنین احرامی گسستن است از هر که و

هر چه جز معبود و معشوق حقیقی :

به توفانخانه‌ی خورشــــــید وصلت ره نمییابد

زهستی تا گسستن نیست‌ نتوان بست احرامت

هوشیاری ای لازم است تا آدمی بتواند دل

خویش را پرواز داده از ننگ کم ظرفی بدر

اید :

کم ظرفی ام از غفلت خویش است وگرنه

دریاســـــت مــیِ  ریـــــــخته از جام حبابم

و :

دلی پرواز ده‌ کز ننگ کم ظرفی برون آیی

زصافـی می‌تواند قطره را دریــا فرو بردن

توفیق آدمی در بزم وفا که از آن به عرصه

ی  امتحان و ابتلاء یاد کردیم مستلزم رهائی

اوست از ننگ کم ظرفی :

وفا در هیچ صورت نیست ننگ آلود کـم ظرفی

ز خود چون صفر اگر می‌کاستم افزوده می‌گفتم

به سنگ آمدن :

منظوراز به سنگ آمدنِ دل شکستن آن است :

چه موج بیداد هیچ سنگی نبست برشیشه‌ام ترنـگی

شکسته دارد دلم به رنگی‌که رنگ من‌کرد ناله پیدا

و :

انفعال فطرت ازکم‌ ظــــرفی ما روشن است

شیشه می‌باید شکستن نشئه رسوا می‌شود

 در حدیثی  قدسی  آمده است که :

انا عند منکسره قلوبکم

« من نزد شکسته دلان شما هستم »

سعدی در غزلی زیبا   به همین حدیث قدسی

اشاره  کرده است :

ای که ز دیــده غایـــــبی در دل مـــا نشــسته ای

حسن تو جلوه می کند وین همـــه پرده بسته ای

خاطر عـــام برده ای، خــــون خواص خورده ای

ما همه صــید کرده ای، خــود زکمـــند جسته ای

از دگری چه حاصـــــــلم تا زتــــــو مهر بگسلم؟

هم تو که خستـه ای دلم، مرهم ریــش خسته ای

گر به جراحــت و الــــم، دل بشکــستیم چه غم؟

می شــــنوم که دمبـــــدم پیــــش دل شکسته ای

حافظ نیز به نیکوترین وجهی به همین حدیث

قدسی اشارتی دارد :

در کوی ما شکسته دلی می‌خـــرند و بس

بازار خودفروشی از آن سوی دیگر است

حضرت بیدل ، ندانستن ِقدر شکسته دلی را

نوعی  ستمکشی می داند :

قدر شکست ‌دل نشناسی ستمکشی ا‌ست

ما بی‌خبــــربه ریزة میــــــــــنا زدیــــم پا

گویا از دیدگاه بیدل شکسته دلی ، نیل آدمی

است به « وحدت شهود » .

نه‌از عیش‌است‌اگر چون‌شیشهٔ می قلقل آ‌هنگم

شکســـــت دل صـــلایی می‌زند رنگ تماشا را

و :

به دل شکسته ازین چمــــــن زده‌ایم بال‌گذشــــــتنی

که شتاب اگرهمه خون شود نرسد به‌گرد درنگ ما

یا :

آخرسری به منزل مقصـــــــود می‌کشـــیم

ما را همان شکسته‌ دلی دلگشا بس است

و این درد عشق است که از آن تعبیر به

شکسته  دلی می شود :

به درد عشق قناعت ‌کـــن از تجـــمل امکان

دل‌شکسته در این انجمن شکست‌ کلاه است

و یا دل شکسته حکایتگر درد عشق است :

دل شکســــته ره درد واکــــــند ورنـه

لبم چو ساغرتصویر از فغان خالیست

مفهوم بیت :

دل به سبب کم ظرفی طاقت  نتوانسته است

احرام آزادی بسته شایستگی و صلاحیت

ورود به حریم کبریائی که بمنزله ی نیل آدمی

است به آزادی و آزادگی و فلاح و رستگاری

، را بیابد . مگر جام دل به سنگ بیاید - 

بشکند – و در آن مقام عذر خواه گردد .

بیــدل اندر جلوه‌ گاه حسن طاقت‌ سوز اوست

جوهـر حیـــــرت زبـان عـذرخـــواه آییـــنه را

ناگفته نماند که عذر خواه گردیدن دل به

معنای پذیرش تقصیر دل است درنبستن

احرام آزادی:

در جناب ‌کبریا جز نیستی مقبول نیست

خدمت اندیشــــیدن ما موجد تقصیر شد

و :

تنگی این کوچه‌ها پهــــــلو خــراش آماده کرد

دل اگر می داشت وسعت بود بی‌تقصیر جنگ

والسلام