دسته بندی اشعار

آخرین اشعار

آخرین نقدها

صائب تبریزی و ستایش امام رضا (ع)

 
 
 
بنام خدا
 
 
 
 
صائب تبریزی و ستایش امام رضا (ع)
 
 
 
نویسنده : محمد حسین نورانی شیرازی ( نصرتی )
 
 
 
 
 
مقدمه:
 
 
میرزا محمد علی بن میرزا عبدالرحیم تبریزی متخلص به " صائب"  از غزل سرایان ماندگار و دست نایافتنی ادب پارسی است . صائب تبریزی در قالب قصیده نیز شاعر توانا و صاحب سبکی گشته است . شعر صائب بویژه غزل های ناب ایشان سرشار از حکمت  است . در مقاله ی ذیل به بررسی شعرهای رضوی این شاعر گرانسنگ می پردازیم .
 
 
 
متن :
 
صائب تبریزی حرم مطهر ثامن الحجج امام رضا (ع) را مکان غروب شمس می داند اما این شمس در نبود جسمانی خویش نه تنها آسمان قلب ها را تاریک کرده است بلکه چشم های ملائک و هزاران عاشق از پرتو حرم مطهر امام رضا (ع) بهره مند گشته است :
 
یا رب این خاک گرامی مغرب خورشید کیست
کز فروغش می شود چشم ملایک اشکبار
 
عالم اسرار غیب:
 
آری برای یافتن عرفان هستی بایست به کنکاش گوهر بحر ولایت ِ الله "جلٌ جلاله" پرداخت چرا که تنها تا فلک الافلاک (آسمان نهم ) جز باطن نورانی امام ثامن (ع)  ,  فردی از اسرار الهی کاشف نگشته است:
 
گوهر بحر ولایت کز ضمیر انورش
هر چه در نُه پرده پنهان بود گردید آشکار
 
هر فرد عارف که به عرفان امام ثامن (ع) بیشتر نائل گردد در عشق به امام هشتم  بیشتر آشفته خواهد گشت:
 
آن که گر اوراق فضلش  را به روی هم نهند
چون لباس غنچه گردد چاک این نیلی حصار
 
حاکم به امر یزدان بر قضا و قدر الهی:
امام رضا(ع) به امر پروردگار بر حاکمیت ,قضا و قدر امور دنیا احاطه یافته اند و امور دنیا از کوچک و بزرگ تحت فرمان آن حاکم الهی خواهد گشت
 
مهرۀ مومی است در سرپنجۀ او آسمان
می دهد او را به هر شکلی که می خواهد قرار
 
خشنودی پروردگار:
 
همچو معنی در ضمیر لفظ پنهان گشته است
در رضای او رضای حضرت پروردگار
 
در حدیثی از امام محمد تقی (ع) آمده است :
بلکه خداوند تبارک وتعالی او را «رضا» نام داده است؛ زیرا او در آسمان خدا از او راضی بود و درزمین خدا از پیامبر و امامان پس از او رضایت داشت
 استنباط گشته است : امام هشتم را " رضا " نامیده اند زیرا این نام نورانی از عنایات حضرت پروردگار بر امام هشتم است چرا که آن امام همام تمام عمر را در اکتساب " رضایت و خشنودی " پروردگار یکتا زیسته اند
 
صائب تبریزی بر نکته ی مذکور تاکید کرده است :
 
"همچو معنی در ضمیر لفظ پنهان گشته است"
 
غربت امام رضا(ع) :
 
شکوۀ غربت غریبان را ز خاطر بار بست
در غریبی تا اقامت کرد آن کوه وقار
 
آری هر زائر غریب الغربا  امام رضا (ع) وقتی پای به مشهد امام غریب گذاشته است با قلبی شرمناک ,غربت خویش را فراموش کرده و به آن غربت عظیم و استوار نگریسته است .
 
روضۀ پرنور او را زینتی در کار نیست
پنجۀ خورشید مستغنی است از نقش و نگار
خیره می شد دیده ها  از دیدنش چون آفتاب
گر نمی شد  قبّۀ نورانی او زرنگار
 
آری جمال حقیقی ,جمال ظاهری نیست
قلب امام رضا (ع) مظهر واقعی جمال حضرت حق است زیرا اگر جمال باطنی ِ مقام ِ امام رضا (ع) مکشوف گردد همچون جمال آفتاب چشم ها خیره و ناتوان خواهد گشت
 
اختیار خدمت خدّام این در می کند
هر که می خواهد شود مخدوم اهل روزگار
 
آری خدمت به پیامبر اسلام (ص) و خاندان مطهر ایشان خود لیاقت والایی دارد
و روزگار خادم ,خدمت خدّام آن حضرات خواهد نمود
 
از فشار قبر تا روز جزا آسوده است
هر که اینجا از هجوم زایران یابد فشار
 
زائران حرم امام هشتم برای رهایی از فشار شب قبر ,در حرم امام رضا در گرد ضریح آن امام همام آنچنان در شوق وصال می سوزند که فشار شب قبر از آنان رخت خواهد بَست
 
فضل زیارت امام رضا(ع) آنچنان است که در احادیث مطابق هفتاد حج حساب خواهد گشت:
 
آن که باشد یک طواف مرقدش هفتاد حج
فکر صائب چون تواند کرد فضلش را شمار ؟
 
امام هشتم (ع) ,آنچنان از صفات پیامبر اکرم (ص) برخوردار گشته است که از وجود ایشان و کردار ایشان  رایحه گل محمدی ,گیتی را لبریز خواهد کرد:
 
 بوی گل محمّدی باغ خُلق او
در چین به باد عطسه دهد مغز مشک ناب
 
آتش هر چوب را خواهد سوخت ,اما تابوت و جسم زائران حرم مطهرامام رضا (ع) هنگامیکه در خاک قرار خواهد گرفت از آتش سوزان  دوزخ در امان خواهد بود:
 
با اسب چوب از آتش دوزخ گذر کند
تابوت هر که طوف کند گرد آن جناب
 
امام هشتم (ع) در" امتحان الهی ِ ولایت عهدی" همچون ماه کامل می درخشد و" امر امامت" خویش را در دین اسلام با یزدان عالی مرتبه عهد نا شکستنی خواهد بَست : 
 
نشگِفت اگر ز پرتو عهد درست او
بیرون رود شکستگی از رنگ ماهتاب
 
 
امام رضا (ع) در صف محشر چون به شفاعت گنه کاران بپردازد تمام امت اسلام در نورانیت و پاکیِ آن امام همام به شرمساری می افتد به نحوی که خود" عنصر ثواب " نیز شرمسار وجود نورانی امام ثامن (ع) خواهد گشت :
 
 
روزی که دست او به شفاعت علم شود
خجلت کشد ز دامن پاک گنه ثواب
 
 
مؤمنین و مؤمنات به مقام طوف کعبه نخواهند رسید مگر آنکه با  “روح و دل شب زنده داری“ابتدا به زیات عالم آل محمد (ص) نائل گردند :
 
چون کرده است کعبه به بر رخت شبروی؟
دلهای شب اگر نکند طوف آن جناب
 
 
خاک مشهد امام رئوف (ع)  ,  جایگاه قلب تابناک امامت گشته است و زائران آن خورشید تابان ,   از معنویت و نورانیت مشهدالرضا  بهره مند خواهد گشت :
 
 
از تربت تو خاک خراسان حیات یافت
آری ز دل به سینه رسد فیض بی حساب
 
 
امام رضا (ع) موجب”برکت و شکوفایی خراسان “گشته است اما از آن شکوفایی و برکت  نصیب ایشان جز انگور مسموم  نیست و آن دریای درخشان به شهادت در راه پروردگار یکتا رسیدند :
 
 
از زهر رشک ,خاک نشابور سبز گشت
تا گشت ارض طوس ز جسم تو کامیاب
 
غربت در نگاه غریبان  ناچیز شمرده می شود همچون : غربت در هنگامه ی حکومت یوسف نبی در زمانی که  بر مصر حکومت می کرد چرا که در آن زمان "غربت بی پایان " شاه غریبان ,امام رضا(ع) را با غربت حضرت یوسف (ع) قیاس کرده و شرمسار گشته اند :                   
 
 
غربت به چشم خلق چو یوسف عزیز شد
روزی که گشت شاه غریبان تو را خطاب 
 
 
امام رضا (ع)از " گنجینه حکمت و دانش الهی " آنچنان بهره مند گشته است که حکمت یونان در برابر آن کشتی حکمت و دانش الهی فرو رفته و  شرمگین‘گشته است :
 
علم تو بر سفینۀ منبر چو پا نهاد
یونان کشید سر ز خجالت به زیر آب
 
 
و صائب تبریزی شفاعت عالم آل محمد امام رضا (ع) را چون سایه هما یافته است تا از سر پنجۀ عقاب اخروی در روز محشر به آن سایه ی امن پناه گیرد و از آفتاب امامت امام هشتم (ع) بهره مند گردد :
 
 
زان پیشتر که عدل الهی به انتقام
از خون من نگار کند پنجۀ عقاب
در سایۀ همای شفاعت مرا بگیر
تا سر برآورم ز گریبان آفتاب
 
 
نتیجه :
صائب تبریزی در قصیده با مطلع : " این حریم کیست کز جوش ملایک روز بار  
    نیست در وی پرتو خورشید را راه گذار " از آرایه های گوناگون از جمله استعارات خیال انگیز که تناسب کامل با سبک هندی دارد استفاده کرده است . بعنوان مثال در مصراع دوم بیت  :    "  آن که گر اوراق فضلش  را به روی هم نهند           چون لباس غنچه گردد چاک این نیلی حصار" تصویر بدیع و متناسب با سبک هندی پدید آورده است و یا در قصیده رضوی دیگر با مطلع : " عقل ضعیف خویش نگه دار از شراب             در زیر بال ِ موج منه بیضۀ حباب در مصراع دوم بیت :  "  نشگِفت اگر ز پرتو عهد درست او       بیرون رود شکستگی از رنگ ماهتاب " تصویر با سبک هندی تناسب خیال انگیز و بدیعی را به وجود آورده است . واژگان در سبک هندی و در قالب قصیده به زیبایی در کنار یکدیگر چیده شده است و فرم محکمی را بوجود آورده است . طول مصراع بلند و موسیقی قصیده ,استوار می باشد .
قصیده یکسره به مدح پرداخته است و اوصاف امام هشتم (ع) را در احادیث آورده است .
حکمت رضوی نیز در ابیات گنجانده شده است . معانی با باریک بینی و تناسب با سبک هندی بکار رفته است و صائب تبریزی را در ردیف شاعران توانا و کم نظیر در اشعار رضوی و در قالب قصیده قرار داده است .
 
 
 
منبع :
دیوان صائب تبریزی _ قصائد __ انتشارات نگاه _ مطابق نسخه ی دو جلدی 1072 ه . ق ,  به خط صائب " از مجموعه شخصی "
 
 
 
 

---

---

   تاریخ ارسال  :   1396/5/10 در ساعت : 20:8:55   |  تعداد مشاهده این شعر :  776

---

---