دسته بندی اشعار

آخرین اشعار

آخرین نقدها

روح ایرانی(پیرامون غزل)

روح ایرانی بحثی در بن مایه ها ی غزل فارسی درون مایه ی غزل فارسی؛ عشق ،عرفان ،انسان،اجتماع و اندیشه است و این درون مایه ها از سرچشمه های غنی و سرشاری می تواند نشات گرفته باشد. چرا که تاکنون یکی از قالب های برترادب فارسی بوده است که توانسته است در طول قرنهای متمادی محمل اندیشه ،خیال ،هیجانات درونی وروحی،آرزوها ،باورها،احساسات وعواطف و...انسانها باشد وبه برترین شکل، ازعهده ی همه ی انتظارات وتوقعات برآید. غزل فارسی روح ایرانی از آغاز تا امروز است. با غزل فارسی می توان به روحیات و درونیات عشق و اندیشه ایرانی پی برد. اما این اندیشه ودرون مایه و روح بلند وزیباوناب و متعالی چگونه شکل گرفته است. واین جویبار زلال وخروشان ازکجاسرچشمه می گیرد. در ذیل درباره ی این بن مایه های اصیل وناب که غزل از آنها الهام و رنگ وبو وشکل گرفته است بحث می شودو استنباط را به عهده ی مخاطب می گذاریم تا خود دریابد که غزل از این بن مایه ها تا چه حد واندازه ای بهره گرفته است. این بن مایه ها عبارتند از: 1-ادیان 2-زندگی ایرانی 3-خصوصیات وروحیات ایرانی. ادیان در آیینها به آیین زروانی،آیین مادرسالاری،آیین مانوی،آیین زردشت؛آیین مهر وآیین مزدک ودین اسلام اشاره می شود. ودرقسمت زندگی ایرانی،به باورهایی که ایرانیان با تاثیرپذیری از اسطوره ها وآیین ها وادیان داشتنداشاره می شود؛وهمین باورها که درزندگی ایرانیان جاری بود. 1-ادیان وآیین ها: در ادیانی که ایرانیان در روزگار باستان داشتند. دو جنبه ی تاریکی و روشنی مستقیم یا غیر مستقیم مورد توجه انسانها بود.عمده ترین این ادیان عبارتند از: الف:آیین زروانی:زروان خدای مونث ومذکر بودکه خدای سرزمین پنداشته می شد .زروان سالهای درازی آرزوی فرزندی می کند و چون آرزویش برآورده نمی شود. به فرزند داشتن خود شک می کند؛از آرزوی او هرمز واز شک او اهریمن ، درون زروان پدید می آیدو این دو نیرو در نبردندو میانجی نبرد آنها نیز ایزد مهر است که داور انسان نیز هست. ب:آیین مادر سالاری:در جوامع قدیم هرجا که شاخه اصلی اقتصادی گله داری است مردسالاری وهرجا که شاخه اصلی کشاورزی است زن سالاری حاکم است به ویژه نسل ،از طریق مادر بقا می یابد. در آسیای غربی نیز به آثار جوامع مادر سالاری برمی خوریم . در سراسر نجد ایران تاحدود سند و همچنین تا آسیای صغیر و مصر مادر سالاری نظام مشترک است در جامعه مادر سالاری زن الزاما خود حکومت نمی کند بلکه شوهر یا برادر زن از جانب او حکومت می کند گاهی نیز چون بلقیس خود حکومت می کند، نشانه های مادر سالاری درتاریخ فرهنگ ما بن ایرانی نداردبلکه متاثر از فرهنگ گسترده ی مادر سالاری موجوددر آسیای میانه و ایران به هنگام ورود فرهنگ هند وایرانی به این سرزمین هاست. ج:آیین مانوی :در این تفکر ،ماده متعلق به اهریمن است و پس از نه هزار سال جهان از بند ماده رها خواهد شد . دین مانوی از زمان شاپور اول ساسانی تا آخر عهد ساسانی فکر وخاطر بسیاری از شاهان ساسانی را به خود مشغول کرد .روحانیون زردشتی با این دین مخالفت می کردند . این آیین نه تنها در ایران بلکه در ممالک همجوار ایران از آسیای مرکزی تا متصرفات روم پیروان سرسخت یافته بود علمای ادیان در اسلام مانویت را جزء ادیان ثنوی (دو گانه گرا)دانسته اند یعنی جز ادیانی که عالم را از دو اصل متقابل نور ویا ظلمت می دانند و علمای ادیان در اروپا نیز مانویت راجزء ادیان کنوسی می دانند که به معنی معرفت و شناسایی است. د: آیین زردشت: در این آیین مثل آیین مانوی بد بینی وجود ندارد جهان ماده اهریمنی نیست هرمزدی است . ماده پلید نیست. فقط اهریمن ونیرو های اهریمنی به این جهان هرمزدی تاخته اند وبا آن در آمیخته اند و پس از نه هزار سال این جهان مادی از پلیدی پاک خواهدشد در این دین هر فرد آفریننده کل جهان است و سپند مینو (روشنی)و اهریمن (تاریکی) در قاعده قرار دارند . زردشت به حق نخستین مصلحی است که به تبلیغ توحید و عظمت خداوندی پرداخته و به خدای واحد و قادری که کبریای او بیش از خدایان کیشهای قبلی است اعتقاد داشته است . اندیشه نیرومند زردشت بر پایه اندیشه نیک ، گفتار نیک ،کردار نیک ،زن نیک وزندگی نیک استوار است . دین زردشت جون به جانب مغرب نشر یافت با ادیان دیگر برخورد پیدا کرد و تحت تاثیر آنها واقع شد. د- آیین مهر: یکی از برجسته ترین ایزدانی که ایرانیان باستان به ستایش آنها می پرداختند ایزد مهر است . در سرودهای باستانی که در اوستای کنونی باز مانده است سرودی برای جشن میترا (مهر)که یک خدای هند وایرانی است وجود دارد که سرود مهر پشت خوانده می شود مهر ،ایزد پیمان و راستی و روشنی و جنگ است . ستایش ایزدان باستانی که یکی از آنها ایزد مهر بود. با رسمها و آیین های ویژه خود که قربانی نیز در میان آنها بود از کهن ترین زمان در میان ایرانیان رواج داشت . و-آیین مزدک: این آیین بحث خود را از نور وظلمت آغاز می کند ؛وی معتقد است که تاریکی مانند روشنایی از روی اراده و قصد عمل نمی کند بلکه رفتارش کورانه و اتفاقی است ؛بنابراین اختلاط نور وظلمت که نتیجه آن این عالم مادی است از روی نقشه واراده نبوده است بلکه غیر اختیاری صورت گرفته است ؛پس در آیین مزدک برتری نور بر ظلمت بیشتر است تا در آیین مانی . درکیش مزدک نیز مانند آیین مانی از هر چیزی که علا قه روان را به ماده بیشتر می کند پرهیز باید کرد. این ادیان یا اندیشه های اعتقادی یا باورها که ذکر شد در نیرومندی بن مایه ها ی عرفان و عشق و اندیشه ایرانی تاثیر بسیاری گذاشته است و در رگه های مختلف غزل فارسی نقش اساسی دارند. - بعد از اسلام : پس از حمله اعراب، مردم ایران به دو دسته تقسیم شدند؛ دسته اول با قبول جزیه و پذیرفتن خراج دین آبا واجدادی خود را که زردشتی مانوی مزدکی و...بود حفظ کردند دسته دوم دین اسلام را پذیرفتند و پس از آشنایی با تمدن و زبان عربی در کارهای مختلف مدنی و حکومتی نفوذ کردند. 2-زندگی ایرانی: در اساطیر ایرانی آمده است که انسان از خورشید به وجود آمده است ونور خورشيد از نوري است كه در نطفه ي كيومرث بوده است . مسئله جاودانگي زن وميرنده بودن مرد را در اساطير ايراني مي توان يافت . در اساطير ايراني هر چيز به سوي زمين ميل دارد جز آتش كه به سوي خورشيد مايل است . پس اگر انسان از خورشيد است كه بر زمين افتاده است بايد او را بسوزانند تا به سرمنزل نخست باز گردد. مرگ پيوستن به نور مطلق است همچنان كه در عرفان فنا ، شرط بقا است. اقوام هند وايراني به اجرام آسماني بيش از ساير عناصر طيعت توجه اعتقادي داشتند. در سومر دو مجلس (پيران يا شيوخ وجوانان)وجودداشت و همه ي مسائل شهري مي بايست به تصويب اين دومجلس برسد. نظام حكومتي، دموكراسي بود. سرزمين گستترده ي ايران اقوام بسياري را در خود پرورش داده است .اقوامي با اعتقادات گوناگون ودر مكانهاي متنوع وخصايص برجسته و والا ، همدل و هم صدا روح ايراني را تشكيل مي دهند.آثاري كه از روزگاران باستان تاكنون به يادگار مانده است نشان دهنده ي انديشه ي بلند و روح والاي ايراني است اين انديشه وروح بلند در آينه ي غزل بيشترين نمود وجلوه را دارد. 3-خصوصيت وروحیات ايراني از آغاز: الف-توجه وعلاقه به روشني وراستي ودرستي:كه در دين زردشتي در زمان هخامنشي دروغ به جاي اهريمن قرار مي گيردواين بيانگر دوستي وعلاقه به راستي است. ب-توجه به مرگ:در اساطير ايراني مرگ پيوستن به نور مطلق است. ج-توجه به جمع و اجتماع : با نگاه به تاريخ مي بينيم اقوام ايراني با هم مهاجرت مي كنند و باهم زندگي مي كنند. همچنان كه سومريها به سيستم مشترك زراعت مي كنند. زراعت و دامداري وصنعت از كارهاي عمده ي گروه ايراني بود. در نزد اين گروه زن اهميت واحترام خاصي دارد. د-علاقه مندي به آموختن وكسب دانش وبينش ومهارت : چنان كه در كتاب سينا مي خوانيم :اي اهورا ! مرا از آن چه (بدان)آگاهي آگاه بگردان و باز هم در اوستا مي خوانيم به آن كسي بايد گوش فراداد كه به راستي انديشيده به آن دانايي كه پزشك زندگي است. ه-راستگويي :چنان كه يونانيان مبادي مذهب ايراني را كه مشوق راستگويي بود مي ستودندو در اوستا مي خوانيم مبادا كسي از شما به گفتار و آموزش دروغين گوش دهد چه او به خان ومان و روستا وكشور، ويراني وتباهي مي دهد بزرگ منش ، نجيب ، دشمن جهل ،مهرورزي،هم نوع دوستي ، توجه به شيوه ها والگوهاي پدري و اجدادي، رروحيه ي مردانگي و جسارت ،جنگجويي ، علاقه مندي به زيبايي و حقيقت وتفكر وكشف پديده ها ي زندگي ،دوستي با محل زندگي كه در محل زندگي خود سعي مي كردندهيجانات ودرونيات خود را به نحوي ارائه و بروز دهند. سروده هاي محلي و اسب سواريها و شكل خانه هايي كه بر اساس آب وهواي آن نواحي واقع شده اند نمونه اي از انس ودوستي وهم صدايي با محل زندگي وطبيعت است . بااين مقدمه كه ذكر شد محبوبترين قالب شعرايراني يعني غزل بيشترين تاثير را از آن خود كرده است .غزل در بطن جامعه ايراني دوشادوش وشانه به شانه ي انسانها حركت كرده است و در هر زمانه اي توانسته است قابليت و توانمندي خود را نشان دهدو شاعران ،آن رابه عنوان توانمندترين ابزار وقالب فكري وروحي خود به كا ر مي گيرند و به حق نيز غزل،به خوبی وشایستگی توانسته است كه از عهده ي روح بزرگ وانديشه ي بلند و متعالي و عميق و مردمي و رسالت مهم ملتي برآيد وحق مطلب را ادا كند. پس بااستنباط ،نتیجه گیری، دریافت وبرداشت ازنکات گفته شده یعنی تاثیر ادیان وآیین ها وطرز وروش زندگی وتفکر وروحیاتی که ایرانیان درطی روزگاران داشتندمی توان به روح وفکروخیال وعاطفه وآرمان ودغدغه وآرزو و... در غزل -تا قرن چهارده -تاحدودی پی برد. وتاثیراتی که مطالب بالا برروح وهویت واندیشه وطرزخیال واحساس غزل داشته انددرجای جای مسیرحرکت این قالب دریافت کرد. ابراهیم حسنلو

---

---

   تاریخ ارسال  :   1395/8/4 در ساعت : 14:27:19   |  تعداد مشاهده این شعر :  836

---

---