نگاهی به مجموعه شعر:
کافیست نام کوچک من را صدا کنی، اثر فاطمه هویدا
به قلم: مهرداد نصرتی(مهرشاعر- پژوهشگر و منتقد ادبی)
 
به راستی این روزها، با این حجم نسبتاً زیاد مجموعه شعر که منتشر می شود و اکثراً شامل تجربه های اول شاعران نوپا است، کمتر می توان با مجموعه ای روبرو شد که پس از پایان آن، از فرصتی که برای آن صرف کرده ای، راضی باشید. در چنین برهه ای، خواندن مجموعه شعر: "کافیست نام کوچک من را صدا کنی" که مشتمل بر اشعار آزاد و کلاسیک خانم فاطمه هویدا است، برای بنده غنیمتی بود. بسیاری از اشعار این مجموعه لااقل برای لحظاتی خواننده را درگیر می کرد و آن احساس تکراری بودن که در اکثر آثار منتشر شده ی زمان ما وجود دارد،(چه از بعد تصاویر و چه در کم سابقگی تعابیر) کمتر مزاحم حسّ لذت شعری بود.
الف-بررسی منظر مجموعه(Exterior Approach):
یک. این کتاب کوچک که کلاً از سی قطعه شعر و شصت و چهار صفحه تشکیل شده، شامل اشعاری است که به قول شاعر آن، از نخستین تجربه ها تا آخرین آثار او را دربرگرفته است که می توانست کارنامه ای روشن باشد، اگر، ترتیب سرایش اشعار در تنظیم کتاب رعایت می شد که در اینصورت سیر کرونولوژیک رشد و تغییر در شاعر برای خواننده قابل رصد بود.
دو. علاوه بر آن، فونتی که(احتمالاً) با قبول زحماتی اضافی برای این کتاب طراحی شده است، بسیار ناخوانا، بیش از حد کوچک و در نهایت آزاردهنده است که گاهی حتی به علت مشغولیت زایی بی مورد برای خواننده و ایجاد مزاحمت غیرضروری و فاقد دلایل زیباشناختی، اساساً روند خوانش را دچار اختلال می کند.
سه. مشکل دیگر در این زمینه، کیفیت چاپ است که نامی جز ضعیف بر آن نمی توان نهاد. باید یادآوری کرد که حتی چاپ های دیجیتالی که برای انتشار کتاب هایی با تیراژ محدود استفاده می شود و ناشر را از تهیه زینک بی نیاز می کند نیز می تواند بسیار باکیفیت تر از این باشد.
ب-بررسی محتوایی مجموعه(Conceptual Approach):
یک. بررسی موضوعی(Thematic Approach):
موضوع اصلی این مجموعه دغدغه های زنی شاعر است که مشکلات روزمرّه گی و یا بهتر بگوییم، روزمرگی هایش را بر عرصه ی زندگی خود چیره می بیند و برای بیان خستگی از این روند، دست به نوشتن می زند. این زن شاعر با بهره گیری از قلم زنانه ی خود، کسالت و بیهودگی را ترسیم می کند و تلاش دارد تا خواننده را نیز با خود در این حسّ وادادگی شریک نماید. قلم زنانه و پرهیز از واژگان و عبارات مستعمل و مرسوم، برای نشان دادن زن بودن شاعر، از نقاط قوت قابل توجه این مجموعه است.
در حوزه ی بررسی موضوعی، باید گفت که شاعر تا حدی موفق بوده است. از دیگر عوامل مهم موفقیت او(علاوه بر زبان زنانه)، صمیمیت وی و به تعبیری بی تعارفی خود با نوشته هایش است. آنچه عموماً مانع از تحقق چنین صمیمیتی می شود، معمولاً هژمونی اجتماعی است. بدین معنا که شاعر تحت سیطره ی نگاه جامعه(و به طور اخصّ، خواننده) که پس از خواندن اشعارش به او چگونه خواهد بود و در مورد او چطور قضاوت خواهد کرد، دست به سرکوب خود می زند و برای پرهیز از عواقب صداقت و صمیمیت با خواننده، از بیان برخی مسائل اجتناب می ورزد. شاعری که تحت سیطره ی این هژمونی خود را سرکوب می کند، به ناچار به سخنانی روی می آورد که بازنمود درونیّات او نیست، بلکه واقعیتی تحریف شده را ارائه می دهد تا مقبولیت خویش را حفظ و حتی افزایش دهد. چنین رفتاری اگرچه سوژه ی خوبی برای روانشناسان است، اما معمولاً منتهی به تولید اثری با ادبیّت برانگیزاننده نمی شود. این است که می گوییم پیروزی شاعر این مجموعه را بر هژمونی مذکور می توان جشن گرفت.
از سوی دیگر نکته ای را در مجموعه ملاحظه کردم که مسمای واقعی عیب است. ما با امکاناتی که واژگان فارسی با این دامنه و حجم وسیعی که در اختیارمان می گذارد، راه های فراوانی داریم تا(مثلاً) نفرت را نسبت به یک پدیده نشان دهیم. تعمداً می گویم نشان دهیم؛ زیرا هنر شاعر در نشان دادن است و الا عمل گفتن را با یک متن روزنامه ای-خبری هم می توان انجام داد. حال با این امکانات گسترده، اگر شاعری تنها راه ابراز انزجار خویش را در عباراتی چون: لعنتی و نفرین به تو و ... و خلاصه فحش نامه کردن یک شعر بیابد، نمی توان او را از اتهام به ناتوانی تبرئه کرد. لذا فحش و لعنت، با بسامد قابل توجه آن در اشعار این مجموعه، مسلماً از نقاط ضعف آن است.
نکته ی دیگری که قابل توجه است آنکه گاهی در اشعار احساس می شود که کلمات یا عباراتی در انسجام با سایر اجزاء نیستند. باید توجه نمود که انسجام با رابطه متفاوت است. صرف مرتبط بودن نمی تواند الزاماً انسجام را هم به همراه داشته باشد. در این مورد عدم توجه شاعر به اجزای تشکیل دهنده ی تشبیهات حائز اهمیت است. مشبه، مشبه به و ادات تشبیه هنگامی زیبایی آفرین است که وجه شبه ادبیت آفرین باشد. یک نخ تسبیح ضعیف می تواند موجب گسستن رشته ی دانه ها از هم گردد. این نیز ایرادی بود که در جای جای مجموعه و عطف به موارد متعدد می شود در باب آن بحث کرد.
دو. بررسی شکلی مجموعه(Formalist Approach):
نکته ی مهمی که از این جهت در اشعار به چشم می خورد ضعف شاعر در نهایی کردن فرم است، آنچه در نقد ادبی به آن فرم حیاتی یا ارگانیک می گوییم. کم نیستند در مجموعه اشعاری که دارای سطور تامل برانگیز و گاهی حتی تکان دهنده هستند، اما وقتی به کلیّت شعر نظر می اندازیم، مشاهده می کنیم که شعر هنوز تمام نیست.
شاعر این مجموعه، گویا با تنها شگردی که با آن آشنا بوده ، تلاش می کند تا با استفاده از صنعت ردّالمطلع، اشعار را به نحوی جمع و جور نماید، اما استفاده ی مکرر و گاهی ناموفق از این تکنیک، تضیف اشعار را در پی داشته است. یادآوری این نکته ضروری است که پایان بندی با استفاده از صنعت ردّ المطلع به خودی خود ضعف نیست، بلکه حتی می توان چون برخی شاعران چیره دست از این تکنیک به گونه ای بهره گرفت که با پایان یافتن شعر و مواجهه با بیت یا مصرع نخست در انتهای شعر، بازخوانی شعر را موجب شویم، به کیفیتی که حتی در دور بعد، خواننده با مفاهیمی غیر از آنچه در خوانش اول با آن روبرو بوده است سر و کار داشته باشد. نیز، خود این تکرار مطلع در پایان می توانست مویّد دنیای تکراری شاعر باشد، اما به راستی که عدم استفاده ی ممزوج با ادبیت از هر صنعتی می تواند باعث شود تا آن صنعت نه چیزی بر اثر افزوده، بلکه آن را تضعیف نماید.
در حوزه ی بحث فرمالیستی این مجموعه حتماً باید به ایرادات وزنی در آثار کلاسیک نیز اشاره نمود که گاه گداری در میان ابیات به چشم می خورد. حقیقتاً مایع تاسف است که مجموعه های متعددی این روزها منتشر می شود که از این چنین عیوب ابتدایی پاکیزه نشده اند.
در همین مقال، جا دارد نسبت به دایره واژگانی شاعر در مورد این مجموعه نیز نگاهی بیاندازیم. علیرغم آنکه در بخشی از کارها تعابیر و حتی واژگان بداعت و طراوت خود را به رخ می کشند، اما بسامد بیش از انتظار برخی واژگان دیگر و نیز استفاده از عبارت فرسوده در بخش هایی دیگر، مزاحم لذت است. البته اگر مدعی شویم که این مسئله به تغییرات شاعر و رشد او نیز مربوط باشد، عدم چینش کرونولوژیک اشعار این پدیده را غیرقابل توجیه می نماید.
به هرحال مجموعه ی: کافیست نام کوچک من را صدا کنی، اولین تجربه ی خانم فاطمه هویدا در انتشار مجموعه شعر است که با نقاطی از قوت و ضعف، زمینه ای برای موفقیت های آتی ایشان را موجب خواهد شد. انشاء الله. در پایان یک قطعه شعر کوتاه ایشان که نام مجموعه را هم به نحوی رقم زده است، را مرور کنیم:
هرگز نخواستم همه باشم برای تو
تمثال، بت، مجسمه باشم برای تو
کافیست نام کوچک من را صدا کنی
کافیست اینکه فاطمه باشم برای تو
مهرداد نصرتی(مهرشاعر- پژوهشگر و منتقد ادبی)