اثار و افکار میرزا عبدالقادر بیدل در قرون 19 و 20 میلادی در بخارا (فرارود) بزرگترین نفوذ و تأثیر را در زهن متفکران و شاعران بویژه آن گروه که به عنوان معارف پروران شناخته شده اند، داشت. سرامد معارف پروران بخارا احمد مخدوم دانش به آثار بیدل عنایت خاص داشت.  

به جز آن که در سرتاسر آثار احمد مخدوم دانش شیوة تفکر و سبک و سلیقة بیدل، به خصوص قاطعانه و با حرارت سخن گفتن، مشاهده می‌شود و احمد دانش ضمن اقتباس کلام منظوم و منثور میرزا عبدالقادر بیدل از ایشان با عنوانهای پرافتخار و محترمانة ابوالمعانی و خلّاق‌المعانی یادآوری می‌نماید، به جز آن که حتّی دست به کاری در محیط بخارای قرن 19 استثنایی زده، مصوّرة (پارتریت) میرزا بیدل را نقّاشی کرده است، در مهمترین اثر خود «نوادرالوقایع» فصل مخصوصی را به تفسیر ابیات معنوی بیدل اختصاص داده، در ضمن با افسوس یادآوری می‌نماید که «...  در زمان ما مشاعره و مکالمه، دریافت معانی ابیات دقیقه، بالکل برهم خورده بود و همتها همه مصروف تحصیل آب و نان شده. گاهی که مردم معنی‌رس به هم برمی‌خوردند، امتحان را از همدیگر چیزی از معانی بیتها می‌پرسیدند، به فکر آن که ببینم تا چه می‌گوید. بسیار بوده که آنچ مسئولون عنه گفته نمی‌فهمیدند، امّا به نفاق سری می‌جنباندند و اقبال بر دروغ می‌کردند...». دانش پس از این مقدّمة مجمل به تفسیر و تعبیر مفصل چند بیت پرمعنای بیدل می‌پردازد و از آنجا که مراد اصلیش به هر راهی تکان دادن و بیدار کردن بی‌خبران و هوشیار کردن مخموران بادة غفلت هست، در پایان این صحبت بیت بلندی را از بیدل اقتباس و شرحی را که کاملاً هماهنگ با بقیة بیانات خود اوست، درج می‌کند: «دیگر، بوالمعانی:

         به پستی تا نماند شوق، جهدی کن که خون گردی

    چو آب آیینه دار رنگ گردد پر برون آرد.

مراد از پستی حالتیست که طرف نقص و کمال آن مساوی باشد. شوق، کنایه از حرکت‌ و طلب‌کمال است. خون گشتن، مستعد شدن است برای ارتقای مدارج کمال. چنان که اغذیه در وقتی که از زمین می‌روید، چیزیست که عاری ‌است از صفت نقص و کمال، بلکه جهت نقص غالب‌تر است که از اکلش ضرر متوقع باشد. به شوق و طلب نمو و قابلیّت غذایی حاصل می‌کند و به التزام حجم کسر خون می‌گردد و چون خون گشت صلاحیّت آن پیدا می‌کند که در اعضا و جوارح غاذی ساری و جاری شده، باعث نشو و نمو قوای ظاهری و باطنی گردد که معرفت حقایق اشیا وابسته بر آن است.

پس توکه‌گیاهی ضعیف در مزرعة آفرینش رسته‌ای و نقص وکمالت مساوی است، بلکه نقص تو از جهت ترکیب غالب‌تراست از شوق و طلب دست مدار و به مجرد وجود ... قانع مباش و جهدی‌کن که استعداد کمالات به هم رسانی که در صفت ایجاد همة ... تا جمادات با تو برابرند. نمی‌بینی درآب که جوهری بسیط است و سفلی، بنا بر ثقل همیشه مایل به پستی است. وقتی که آینه‌دار رنگ شود و به شوق و طلبِ نمو و رتبة عالی حلول در جسم کند، پر برون می‌آرد و از لباس ازهار و اشجار سر به هوا می‌کشد و از رتبة سفلی مرتبة علوی می‌یابد...

خلاصه، به حالی‌که داری، قناعت مکن و جهد کن و طالب کمال باش و به پستیها و مزخرفات دنیة فانیه قانع مباش که درجات الابرار و درکات الاحرار...»...

         به اختصار از مقاله "تحول ادبیات ملی تاجیک".